DietPi: سیستم عاملی فوق سبک برای رزبری پای و مینی کامپیوتر ها

سیستم‌عامل‌های سبک برای بردهای تک‌بردکامپیوتری (SBCs) انقلابی در دنیای فناوری ایجاد کرده‌اند، و در میان آن‌ها DietPi به‌عنوان یک غولِ بهینه‌سازی و کارایی شناخته می‌شود. این پست به‌طور عمیق به معرفی، مزایا، تفاوت‌ها با Raspberry Pi OS، کاربردها و پلتفرم‌های پشتیبانی شده توسط DietPi می‌پردازد.

معرفی DietPi – فلسفه و هسته

سیستم‌عامل DietPi یک توزیع بسیار سبک و بهینه‌شده بر پایه دبیان یا اوبونتو است که با هدف دستیابی به بالاترین کارایی و کمترین مصرف منابع طراحی شده است. این سیستم‌عامل تجربه‌ای روان و سریع حتی روی سخت‌افزارهای ضعیف و قدیمی ارائه می‌دهد و با حذف بخش‌های غیرضروری، منابع سیستم را بهینه مصرف می‌کند.

این پروژه در سال ۲۰۱۶ توسط Daniel Knight (با نام کاربری MichaIng) به‌عنوان یک اسکریپت بهینه‌سازی برای Raspbian آغاز شد و به‌سرعت مسیر پیشرفت را طی کرد تا به یک توزیع لینوکسی مستقل و محبوب تبدیل شود. رویکرد توسعه آن بر پایه ارائه سیستمی ساده، کارآمد و منعطف شکل گرفته است تا کاربران بتوانند با حداقل پیچیدگی، به حداکثر عملکرد دست پیدا کنند.

فلسفه طراحی DietPi شامل چند اصل کلیدی است: حذف سرویس‌ها و نرم‌افزارهای غیرضروری برای سبکی سیستم، تنظیمات دقیق هسته لینوکس و درایورها برای کارایی بالا، ابزارهای ساده مدیریت و پیکربندی مانند dietpi-config و dietpi-software، امکان نصب انتخابی صدها نرم‌افزار از پیش آماده، و در نهایت پیکربندی امنیتی پیش‌فرض قوی همراه با به‌روزرسانی‌های مداوم برای حفظ ایمنی سیستم.

چرا باید از DietPi استفاده کرد؟

سیستم‌عامل DietPi به‌ویژه برای علاقه‌مندان به رایانه‌های تک‌بردی (SBC) و سرورهای کم‌مصرف، یک انتخاب هوشمندانه است. این توزیع لینوکسی سبک، علاوه بر صرفه‌جویی در منابع، سرعت بالا، امنیت و انعطاف‌پذیری چشمگیری ارائه می‌دهد که آن را به گزینه‌ای ایده‌آل برای پروژه‌های شخصی و حرفه‌ای تبدیل کرده است.

مصرف منابع بسیار پایین

DietPi به طرز چشمگیری منابع سیستم را بهینه مصرف می‌کند. پس از نصب اولیه، تنها ۲۰ تا ۴۰ مگابایت رم اشغال می‌شود، در حالی که توزیع‌هایی مانند Raspberry Pi OS دسکتاپی بیش از ۳۰۰ تا ۵۰۰ مگابایت استفاده می‌کنند. نصب پایه نیز کمتر از ۵۰۰ مگابایت فضای ذخیره‌سازی نیاز دارد. بار پردازشی پس‌زمینه تقریباً ناچیز است، به طوری که توان CPU عمدتاً در اختیار برنامه‌های اصلی شما قرار می‌گیرد. این بهینه‌سازی‌ها باعث کاهش محسوس مصرف برق نیز می‌شود، که برای دستگاه‌های همیشه‌روشن یا پروژه‌های قابل‌حمل بسیار ارزشمند است.

سرعت و کارایی فوق‌العاده

یکی از مزیت‌های کلیدی DietPi، زمان بوت بسیار کوتاه است که در بسیاری از سیستم‌ها تنها چند ثانیه طول می‌کشد. نرم‌افزارها و سرویس‌ها نیز سریع‌تر واکنش نشان می‌دهند و در سخت‌افزارهای ضعیف‌تر یا قدیمی عملکردی روان و بدون تأخیر ارائه می‌دهند. این سطح از کارایی، اجرای برنامه‌ها و سرویس‌های سنگین را حتی روی سخت‌افزارهای کم‌قدرت ممکن می‌سازد.

پیکربندی و نصب آسان

با ابزار dietpi-config می‌توانید تنظیمات مهمی مانند شبکه، صدا، نمایشگر، اورکلاک و پشتیبان‌گیری را به‌راحتی انجام دهید. همچنین، ابزار dietpi-software دسترسی به بیش از ۴۰۰ نرم‌افزار از پیش کامپایل و بهینه‌سازی شده را فراهم می‌کند که شامل سرورها، محیط‌های دسکتاپ، ابزارهای کاربردی، سرویس‌های رسانه‌ای و حتی گیم‌سرورها می‌شود. نصب نرم‌افزار تنها با چند کلیک انجام می‌گیرد، بدون نیاز به جستجو یا رفع وابستگی‌های پیچیده.

پایداری و امنیت

به‌دلیل حذف اجزای غیرضروری، سطح حمله امنیتی (Attack Surface) در DietPi به حداقل می‌رسد. این رویکرد، به‌همراه به‌روزرسانی‌های امنیتی سریع و ساده، امنیت سیستم را تضمین می‌کند. علاوه بر این، تنظیمات پیش‌فرض ایمن‌تری نسبت به بسیاری از توزیع‌های مشابه ارائه می‌شود، که در پروژه‌های اینترنتی یا سرورهای در معرض شبکه اهمیت زیادی دارد.

انعطاف‌پذیری بی‌نظیر

در DietPi شما فقط نرم‌افزارهایی را نصب می‌کنید که واقعاً نیاز دارید، بنابراین سیستم شما همیشه “تمیز” و بهینه باقی می‌ماند. این سیستم‌عامل از طیف گسترده‌ای از سخت‌افزارها پشتیبانی می‌کند، از SBCهای محبوب گرفته تا سرورهای کوچک و حتی ماشین‌های مجازی، که امکان استفاده در سناریوهای مختلف را فراهم می‌سازد.

 تفاوت‌های کلیدی DietPi با Raspberry Pi OS

درک تفاوت‌ها برای انتخاب درست حیاتی است:

خلاصه تفاوت:

Raspberry Pi OS (به‌خصوص نسخه Desktop): بهترین انتخاب برای شروع کار با رزبری پای، استفاده به‌عنوان رایانه رومیزی کوچک، محیط برنامه‌نویسی گرافیکی یا پروژه‌های آموزشی که نیاز به GUI دارند. شامل نرم‌افزارهای پیش‌فرض مفید اما گاهی غیرضروری است.

DietPi: بهترین انتخاب برای هدهای بدون نمایشگر (Headless)، سرورها (وب، فایل، رسانه، خانه هوشمند)، دستگاه‌های اینترنت اشیاء (IoT)، پروژه‌هایی که نیاز به حداکثر کارایی و عمر باتری دارند یا اجرا روی سخت‌افزارهای محدود. شما کنترل کاملی بر آنچه نصب می‌شود دارید. برای استفاده از GUI، باید حتماً یک دسکتاپ (مثل Xfce, LXDE) را به‌طور جداگانه و فقط در صورت نیاز نصب کنید.

 کاربردهای رایج سیستم عامل DietPi

انعطاف DietPi آن را برای ده‌ها کاربرد ایده‌آل می‌کند:

1. سرورهای خانگی و شبکه:
   • سرور فایل (NAS): با نرم‌افزارهایی مثل Samba, NFS, Nextcloud, OpenMediaVault.
   • سرور رسانه (Media Server): Plex, Jellyfin, Emby, MiniDLNA برای استریم فیلم و موسیقی.
   • سرور وب (Web Server): Apache, Nginx, Lighttpd برای میزبانی وبسایت‌ها.
   • سرور پایگاه داده (Database Server): MySQL, MariaDB, PostgreSQL.
   • سرور دانلود: Transmission, qBittorrent, SABnzbd.
2. خانه هوشمند و اتوماسیون (Home Assistant):
   • نصب Home Assistant Core یا Supervised به‌عنوان مرکز کنترل خانه هوشمند با مصرف منابع بسیار کم.
   • اجرای پلتفرم‌هایی مثل OpenHAB, Domoticz.
3. دستگاه‌های اینترنت اشیاء (IoT):
   • جمع‌آوری داده از سنسورها، پردازش لبه (Edge Computing)، ارسال به ابر. بهینه‌سازی مصرف برق حیاتی است.
4. سرورهای بازی (Game Servers):
   • اجرای سرورهای محبوب مانند Minecraft (Java & Bedrock), SteamCMD (برای Counter-Strike, Team Fortress 2 و …), Mumble/Ventrilo, و بسیاری دیگر با کارایی بهتر روی سخت‌افزار محدود.
5. سرورهای شبکه و امنیت:
   • Pi-hole: مسدودکننده تبلیغات و ترکر در سطح شبکه.
   • OpenVPN / WireGuard Server: ایجاد شبکه خصوصی مجازی (VPN) ایمن.
   • فایروال/روتر: با نرم‌افزارهایی مثل OpenWrt (در نسخه‌های خاص DietPi), pfSense (روی x86).
   • آزمایش‌های امنیتی شبکه.
6. دستگاه‌های چندرسانه‌ای:
   • Kodi: با نصب dietpi-software، تبدیل برد به یک مرکز رسانه‌ای قوی.
   • دستگاه‌های استریم صدا: Logitech Media Server (LMS), Volumio, Roon Bridge.
7. دستگاه‌های اختصاصی:
   • چاپ‌سرور، اسکن‌سرور، بک‌آپ سرور، سیستم مانیتورینگ (NetData, Nagios), سرور چت (Rocket.Chat, Mattermost), ربات‌های دیسکورد و …

روی چه بردها و دستگاه‌هایی نصب می‌شود؟ (پشتیبانی سخت‌افزاری)

یکی از بزرگ‌ترین مزایای DietPi پشتیبانی سخت‌افزاری بسیار گسترده آن است. این سیستم‌عامل تقریباً با تمامی بردهای تک‌بردکامپیوتری (SBC) رایج سازگار است. از رزبری پای (تمامی مدل‌ها از Pi 1 و Zero تا Pi 5) گرفته تا بردهای قدرتمندتر مانند Odroid (مدل‌های XU4، HC1/HC2، HC4، M1، N2/N2+، C1/C2/C4 و Go Ultra)، Orange Pi، NanoPi، Banana Pi، Rock Pi و محصولات Libre Computer همگی به‌طور رسمی پشتیبانی می‌شوند. همچنین بردهای شناخته‌شده‌ای مثل ASUS Tinker Board، سری Pine64 (از جمله Pine A64، Rock64، RockPro64)، دستگاه‌های Helios64 و ESPRESSObin نیز تحت پوشش قرار دارند.

علاوه بر SBCها، DietPi روی طیف وسیعی از دستگاه‌های خاص و مجازی هم اجرا می‌شود. نسخه‌های آماده آن برای VMware ESXi وجود دارد و روی مینی‌پی‌سی‌های x86_64 با بوت UEFI نیز به‌خوبی نصب می‌شود. در حوزه مجازی‌سازی، پشتیبانی رسمی از VMware و VirtualBox ارائه شده است، در حالی که به‌طور عمومی می‌توان آن را روی تقریباً هر هایپروایزوری که از دبیان یا اوبونتو پشتیبانی کند (مانند KVM، Proxmox VE و Hyper-V) نیز اجرا کرد. این تنوع سخت‌افزاری، DietPi را به گزینه‌ای ایده‌آل برای پروژه‌های متنوع از اینترنت اشیا گرفته تا سرورهای خانگی و تجاری تبدیل می‌کند.

DietPi را همین حالا تجربه کنید، حتی بدون رزبری پای

۱. شروع کار با DietPi در VirtualBox
اگر قصد دارید قبل از نصب واقعی، DietPi را امتحان کنید، استفاده از VirtualBox یک روش کاملاً امن و منعطف است. با این کار می‌توانید بدون تغییر در هارد یا پارتیشن‌بندی سیستم فعلی، همه امکانات DietPi را بررسی کنید. کافی است ابتدا به وب‌سایت رسمی DietPi به آدرس https://dietpi.com بروید و نسخه UEFI x86_64 را دانلود کنید (این نسخه برای اجرای روی PC یا ماشین مجازی مناسب است). سپس در VirtualBox یک ماشین مجازی جدید ایجاد کنید، نوع سیستم‌عامل را Linux (Debian 64-bit) انتخاب کرده و مقدار رم و فضای ذخیره‌سازی موردنظر را مشخص کنید (برای تست، 512MB تا 1GB رم و حدود 8GB فضا کافی است). پس از ایجاد ماشین مجازی، فایل ایمیج DietPi را به‌عنوان دیسک بوت در تنظیمات VirtualBox معرفی کنید تا سیستم از آن اجرا شود.

۲. مراحل نصب و پیکربندی اولیه در محیط مجازی
بعد از بوت شدن DietPi در VirtualBox، وارد محیط نصب خواهید شد. در این مرحله، همانند نصب روی یک PC واقعی، می‌توانید زبان صفحه‌کلید را انتخاب کنید، شبکه را (سیمی یا مجازی) پیکربندی کرده و دیسک مجازی را به‌عنوان محل نصب انتخاب کنید. پس از نصب، سیستم ریستارت می‌شود و مستقیماً از دیسک مجازی بوت می‌کند. در اولین ورود، با نام کاربری root و رمز عبور dietpi وارد شوید تا ابزار dietpi-config به‌طور خودکار اجرا شود. از اینجا می‌توانید رمز عبور را تغییر دهید، منطقه زمانی و زبان را تنظیم کنید، شبکه را پیکربندی کنید و حتی در صورت تمایل اورکلاک انجام دهید. سپس با ابزار dietpi-software، نرم‌افزارهای موردنیاز خود را (از میان بیش از ۴۰۰ گزینه بهینه‌سازی شده) تنها با چند کلیک نصب کنید.

۳. مزایای تست DietPi در VirtualBox
مزیت بزرگ اجرای DietPi در VirtualBox این است که می‌توانید تمام قابلیت‌ها، کارایی و ابزارهای آن را بدون ریسک برای سیستم اصلی‌تان آزمایش کنید. حتی می‌توانید چندین ماشین مجازی با پیکربندی‌های متفاوت ایجاد کرده و نقش‌های مختلف مثل سرور وب، سرور فایل، سیستم خانه هوشمند یا محیط تست برنامه‌نویسی را امتحان کنید. این روش، علاوه بر آموزش و آزمایش، برای توسعه‌دهندگان و علاقه‌مندان به لینوکس یک محیط سریع و سبک فراهم می‌کند که همان مزایای امنیت، پایداری و بهینه‌سازی DietPi را روی یک بستر مجازی ارائه می‌دهد.

 نصب و شروع به کار بار رزبری پای – گام‌های اولیه

1. انتخاب نسخه: نسخه مناسب برای سخت‌افزار خود (RPi, Odroid, x86 UEFI و …) را از https://dietpi.com دانلود کنید.
2. فلش کردن تصویر: از ابزارهای Rufus (Windows), BalenaEtcher (Multi-Platform) یا dd (Linux) برای نوشتن فایل .img.gz روی کارت SD (برای SBCها) یا USB درایو (برای PC) استفاده کنید.
3. اولین بوت: حامل (کارت SD/USB) را در دستگاه قرار داده و آن را روشن کنید.
4. پیکربندی اولیه:
   • پس از بوت، وارد حساب root با رمز dietpi شوید.
   • ابزار dietpi-config به‌طور خودکار اجرا می‌شود. تنظیمات مهم:
     • Security: تغییر رمز عبور root و ایجاد کاربر عادی (توصیه شدید!).
     • Language / Locale: تنظیم صفحه‌کلید و منطقه زمانی.
     • Network Options: تنظیم وای‌فای یا IP ثابت (برای سرورها).
     • DietPi-Automation (اختیاری): امکان اجرای اسکریپت‌های شخصی‌سازی شده پس از اولین بوت.
   • تنظیمات را ذخیره و خارج شوید.
5. نصب نرم‌افزار:
   • دستور dietpi-software را اجرا کنید.
   • از منوی جستجو یا دسته‌بندی‌ها، نرم‌افزارهای مورد نیاز خود را انتخاب کنید (مثلاً 16 برای Samba NAS, 129 برای Pi-hole).
   • تأیید کنید. DietPi به‌طور خودکار نرم‌افزار را دانلود، نصب و پیکربندی اولیه می‌کند.
   • پس از نصب، اغلب دستورالعمل‌های دسترسی (مثل IP سرور) روی صفحه نمایش داده می‌شود.
6. بهره‌برداری: از سرور، سرویس یا دستگاه اختصاصی خود لذت ببرید!

 نتیجه‌گیری – چه زمانی DietPi انتخاب درستی است؟

سیستم عامل DietPi انتخابی ایده‌آل است اگر:

• شما یک برد تک‌بُرد (SBC) یا یک کامپیوتر قدیمی (PC) دارید و می‌خواهید حداکثر کارایی را از سخت‌افزار محدود آن بکشید.
• نیاز به اجرای یک هد بدون نمایشگر (Headless) یا سرور اختصاصی (وب، فایل، رسانه، خانه هوشمند، بازی و …) با مصرف منابع حداقلی دارید.
• به پایداری و امنیت بالا برای سیستم‌های همیشه روشن نیاز دارید.
• می‌خواهید سیستم‌عامل شما فقط شامل نرم‌افزارهای کاملاً ضروری باشد و خودتان کنترل کاملی بر نصب‌ها داشته باشید.
• روی سخت‌افزارهای ضعیف‌تر (مثل Pi 1 یا Zero) کار می‌کنید که Raspberry Pi OS Lite هم ممکن است برایشان سنگین باشد.
• می‌خواهید نصب و پیکربندی سرویس‌های پیچیده به‌طور خودکار و بدون دردسر انجام شود (dietpi-software).

اگر به یک محیط دسکتاپ گرافیکی کامل و آماده برای گشت‌وگذار در وب، برنامه‌نویسی بصری یا استفاده عمومی نیاز دارید، Raspberry Pi OS Desktop (یا نسخه‌های دسکتاپ سایر توزیع‌ها) ممکن است در ابتدا گزینه راحت‌تری باشد. البته با DietPi هم می‌توان دسکتاپ نصب کرد، اما این کار ماهیت “سبک” آن را کمی تغییر می‌دهد.

در یک کلام: DietPi سلاح مخفی علاقه‌مندان به SBCها و سرورسازان خانگی برای تبدیل سخت‌افزارهای کوچک و قدیمی به ماشین‌های قدرتمند و کارآمد است. قدرت در سادگی و بهینه‌سازی بی‌رحمانه آن نهفته است!

لینک‌های مفید:

• وبسایت رسمی و دانلود: https://dietpi.com
• مستندات: https://dietpi.com/docs/
• فهرست نرم‌افزارها: https://dietpi.com/docs/software/
• انجمن پشتیبانی: https://dietpi.com/forum/